Plovdağ nekropollarından tapılmış möhürlər haqqında

Abstract

Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid nadir və maraqlı tapıntılardan biri də silindr möhürləridir. Onlar yerli və beynəlxalq ticarətdə, eləcə də müxtəlif malların saxlanmasında və toxunulmadan daşınmasında geniş istifadə edilmişdir. Silindr möhürlər şəxsi idi və oxşar dini süjetlərə baxmayaraq, fərqli əlamətlərə malik idi. Bir möhür digərini təkrarlamırdı. Bu möhürlər müxtəlif sərt materiallardan, xüsusən də mərmərdən, əqiqdən, obsidiandan və digər daşlardan hazırlanırdı. Azərbaycanda Naxçıvanın dəfn abidələrində çoxlu miqdarda (12 ədəd) silindr möhürlər aşkar edilib. Qeyd edək ki, Naxçıvan möhürləri əsasən ağ və krem rəngli mərmərdən və xüsusi gil pastasından hazırlanmışdır. Bu möhürlərin uzunluğu 2,8-3,2 sm-dir. Möhürlərin əksəriyyəti (11 ədəd) Plovdağ II, Plovdağ III, Mərdangöl və Muncuqlutəpə nekropollarının daş qutu qəbirlərində, ölünün sinəsinin qabağında aşkar olunmuşdur. Görünür, möhürlər boyuna asılırmış. Silindr möhürlərin üzərindəki təsvirlər fərqlidir. Erkən dövrlərə aid möhürlərdə mürəkkəb dini və kult təyinatlı təsvirlər üstünlük təşkil edir. Sonrakı möhürlərdə cərgə ilə müxtəlif vəhşi heyvanlar, quşlar və həndəsi naxışlar həkk edilmişdir. Sadə təsvirli möhürlərin əksəriyyəti yerli naxçıvanlı ustalar tərəfindən hazırlanmışdır. Tuncdan tökmə üsulu ilə hazırlanmış iki möhür xüsusilə diqqətə-layiqdir. Bu möhürlər dördüzlüdür və yuxarısında halqası vardır. Möhürlərin qarşı üzləri eyni naxışlarla bəzədilib. Möhürlərin iki üzündə həyat ağacı astral simvollarla (yuxarıda günəş diski ilə bitən üç aypara) verilmişdir. Möhürlərin digər iki tərəfində isə simmetrik şəkildə yerləşən Mesopotamiya üslubunda iki svastika işarəsi vardır. Azərbaycanın Son Tunc və Erkən Dəmir dövrü qəbir abidələrindən əldə edilən silindr möhürlərinin tədqiqi göstərir ki, Son Tunc dövründə Azərbaycanın qədim tayfaları Aralıq dənizi ölkələri və Mesopotamiya ilə uzunmüddətli iqtisadi, mədəni və ticarət əlaqələri saxlamışdır.