Qarabağda kəşf edilmiş Leylatəpə mədəniyyəti

Abstract

Azərbaycan tarixinin müxtəlif mərhələlərinə aid çoxsaylı abidələrin yerləşdiyi Qarabağ bölgəsinin əlverişli təbii-coğrafi şəraiti ən qədim zaman-lardan burada insanların sıx məskunlaşmasına səbəb olmuşdur. Bu bölgədə, lokal bir ərazidə tarixin bütün mərhələlərini əhatə edən arxeoloji abidlər aş-kar edilmişdir. Heç də təsadüfi deyil ki, Cənubi Qafqaz miqyasında nisbətən kiçik bir ərazi olan Qarabağın abidələrinin tədqiqatları nəticəsində dörd arxeoloji mədəniyyət – Paleolit dövrünə aid Quruçay, son Xalkolit dövrünə aid Leylatəpə, Orta Tunc dövrünə aid Üzərliktəpə və Son Tunc-İlk Dəmir dövrünə aid Xocalı-Gədəbəy (Gəncə-Qazax bölgəsinin həmdövr abidələri ilə birgə) mədəniyyətləri kəşf edilmişdir. Əlbəttə, bunlardan əlavə ərazidə Kültəpə və Kür-Araz mədəniyyətləri abidələri də geniş yayılmışdır. Bütün bu arxeoloji mədəniyyətlər sırasında Leylatəpə mədəniyyətinin xüsusi yeri vardır. Digər mədəniyyətlərin hamısı mənşəyi ilə yerli ənənələrlə bağlı idi. Leylatəpə mədəniyyəti isə e. ə. V minilliyin sonu-IV minilliyin əv-vəllərində Şərqi Anadolu-Şimali Mesopotamiyadan (yuxarı Dəclə-Fərat re-gionu) Cənubi Qafqaza kütləvi axınlar nəticəsində meydana çıxmışdı. Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, Leylatəpə mədəniyyəti Cənubi Qafqazda bəzi yerli xüsusiyyətlərə də malik olmuşdur