Azərbaycanda maddi mədəniyyət abidələrin tədqiqi (XX əsrin 1920-1940-ci illəri)

Abstract

Məlumdur ki, Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar üçün zəmin hələ XIX əsrin ikinci yarısında yaradılmışdı. Azərbaycana gələn mütəxəssislər, məmur-lar, sadəcə olaraq, həvəskarlar ölkənin maddi mədəniyyət abidələri ilə maraq-lanırdılar. Həm də, qeyd olunduğu kimi, bəziləri bu abidələrə sikkə dəfinələ-rinin basdırıldığı yer kimi baxır, digərləri isə onlarla elmi baxımdan – ötən əsrlərin maddi mədəniyyətinin qalıqları kimi maraqlanırdılar. Həmin abidələ-rə məhz belə yanaşma nəticəsində Azərbaycanda ilk illərdə, əsasən, dəfinə axtarışı və həvəskar xarakterli arxeoloji iş yaranmışdır. Azərbaycan maddi mədəniyyət abidələri XIХ əsrdən etibarən dünyanın çox görkəmli tədqiqatçı-larının: A.Yanovski - Qəbələ (1829), Dübua de Manpere – (1834), V.N.Xa-nıkov - Bərdə, Naxçıvan ( 1848), A.Berje - Muğan (1862), Jak de Morqan-Talış (1880), E.Resler - Qarabağ və Gəncəbasar (1892-1903), V.Belk - Daşkəsən və Gədəbəy, A.A.İvanovski, Q.O.Rozendorf, V.A.Skinder, N.Vir-xov, N.V.Fyodorov, L.S.Spitsin, A.V.İoakimov, B.Şults, O.Vensal, D.Ber-man və b. diqqətini cəlb etmişdir [7, с.13]. Qeyd etmək lazımdır ki, inqilaba qədər Azərbaycanda arxeoloji tədqiqatlar plansız və qeyri-elmi şəkildə, çox aşağı səviyyədə həvəskarlar və təsadüfi adamlar tərəfindən aparılmışdır. Qa-zıntılar Azərbaycanın qədim tarixini öyrənmək məqsədi daşımamışdı. Çox-saylı arxeoloji qazıntılar əsasən qəbir abidələrində aparılaraq, yalnız nəfis ha-zırlanmış qiymətli maddi-mədəniyyət nümunələrinin qarəti, mənimsənilməsi və ya digər ölkələrin muzeylərində nadir eksponat kimi nümayiş etdirmək məqsədini güdmüşdür. Bununla belə, etiraf olunmalıdır ki, XIX əsrin axırla-rında aparılan tədqiqatlar XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın zəngin tunc dövrü abidələrinin öyrənilməsi üçün zəmin yaratmışdır.