Türklerde güneşe saygi: Çile gecesi

Abstract

Çile gecesi, Azerbaycan Türklerinin yaşadıkları İran’da, Türkiye’de ve Azerbaycan’da kutlanmaktadır. Dünyanın kuzey yarımküresinde yılın en uzun gecesi, Çile gecesidir. Bu gece Şemsi yılının, Dey ayının başlangıç gecesi, Azer ayının sonuncu gecesidir. Çile'yi soğukluk derecesine göre iki kısma bölerler: Büyük Çile ve Küçük Çile. Büyük Çile, 40 gün devam eder. 21 Aralık’ta başlar ve 31 Ocak’a kadar devam eder. Küçük Çile 20 gün sürer. 1 Şubat itibarıyla başlar ve 20 Şubat’ta biter. “Çile” sözüne Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lügati’t-Türk aslı sözlüğünde de rastalanmaktadır. Sözün anlamı sözlükte “yeşermek, başlangıç” olarak verilmiştir. Çile gecesinde nişanlı kızlara hediyeler verilir; bereket getirmesi için kalabalık sofralar kurulur. Küçük kız çocuğu kışı temsil edecek şekilde bembeyaz giydirir. Ayaz Ata gelir ve hediyeler dağıtır. Çile gecesi özellikle Orta Asya’da Narduğan bayramı olarak kutlanmaktadır. Narduğan “güneş doğan” demektir. Makalemizde bu konu arama-tarama ve kıyaslama metodları ile derinlemesine işlenmiştir. Özellikle Çile gecesi ve Narduğan bayramlarının aynı bayram olması bağlamında Türklerde ağaç kültüne saygı ve ağaç süsleme geleneğinden de bahsedilerek eski Türk inancının izleri bayramlarda aranmıştır. Çalışmada, Ayaz Ata’nın Noel Baba olduğu, Çile gecesinin Yılbaşına kaydığı ve Yılbaşı olarak kutlanmakta olduğu sonucuna ulaşılmıştır.