Çarlık Rusya’sının Kuzey Kafkasya’da Uyguladığı Dil Siyaseti

Abstract

Bolşeviklerin lideri Lenin’in de ifade ettiği gibi Çarlık Rusyası özellikle XIX -XX asrlarda uyguladığı müstemlekeci politikalarla adeta bir milletler hapishanesi haline gelmiştir. Rusya imparatorluğunun siyasetine hakim olan ortodoks slavyanizm paradigması ülkeyi büyük Rus milleti (velikorus) ve diğerleri gibi iki ayrı kampa ayırmıştır. Bu siyasetin yansımasını Arap coğrafyaçıların Cebel’ül-Elsan (diller dağı) adlandırdıkları çokmilletli Kafkasya coğrafyasının işgal edilmesinden sonra orada gerçekleştirilen dil ve din siyasetinin ayrıntılarında daha açık gözlemlemek mümkündür. Çarlık rejimi Türk lisanının Kafkasya’nın Müslüman halkları arasında eğitim ve iletişim dili olmasını engellemek, Rusca’nı yaygınlaştırmak için bir dizi tedbirler uygulamış, kararlar almış, bu yönde istediyi başarıyı elde edemeyince de orada yaşayan halkların ana dillerinde eğitim almalarını ön plana çıkaran bir siyaset izlemiştir. Özellikle Kafkas dilleri uzmanlarını bölgeye göndererek nüfus sayısı bir köyle sınırlanan kavimlerin dillerini bile tetkik ettirmiş, telafuzu zor olan bazı kelimeleri gramofonlara yazdırıp her millet için ayrıca alfabe oluşturarak dil bağlamında da parçalanmayı derinleştirmiş, az saylı halklar arasında ana dili milliyetçiliğini teşvik etmiştir. XIX asrın sonu XX asrın evvellerinde özellikle Dağıstan’da lisan husunda üç farklı cereyan mevcut olmuştur; Azerbaycan Türkçesi, Arapça veya ana dilde eğitimden yana olanlar. Her üç cereyan temslicilerinin esas argümanları, faaliyetleri, Çarlık idaresinin bu cereyanlarla ilgili yaklaşımları analiz edilmeye çalışılmıştır. Bildirinin hazırlanmasında Çarlık Rusya’sının bölgedeki kolonyal siyasetinin esas istikametlerini ortaya koyan yayınlanmış resmi belgelerden, esas kaynak niteliyindeki dönemin matbu neşrlerinden, Sovyet dönemi çarlık rejiminin milletler siyasetini eleştirel bir yaklaşımla ele alan araştırma eserlerden ve Osmanlı Devleti’nin Bakü başta olmakla bölgede görev yapmış Şehbenderlerinin konuyla ilgili İstanbul’a gönderdikleri raporlarından istifade edilmiştir.