İkinci Qarabağ Müharibəsi sonrası Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti: Azərbaycan-İran münasibətlərinin klassik realizm nəzəriyyəsi prespektivindən təhlili

Abstract

Azərbaycan və Ermənistan arasında İkinci Qarabağ Müharibəsi Azərbaycanın xarici siyasət seçimlərinə və qonşu dövlətlərlə münasibətlərinə mühüm təsir göstərmişdir. Bu dissertasiya işində İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın xarici siyasətinin hərtərəfli təhlili, onun İranla münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirilməklə, siyasi realizm obyektivindən istifadə edilir. Gücü, milli maraqları və təhlükəsizlik qayğılarını önə çəkən siyasi realizmin nəzəri çərçivəsinə əsaslanaraq, bu araşdırma Azərbaycanın xarici siyasət qərarlarının əsasını təşkil edən motivasiyaları, mülahizələri və strategiyaları işıqlandırmaq məqsədi daşıyır. Dissertasiya Azərbaycan və İran arasında ikitərəfli əlaqələrin tədqiqi ilə başlayır, bu əlaqələrin formalaşmasında İkinci Qarabağ müharibəsinin əhəmiyyətini vurğulayır. Azərbaycanın xarici siyasət məqsədləri və prioritetləri haqqında ümumi məlumat verir, müharibədən sonrakı xarici siyasətində baş verən dəyişiklikləri təhlil edir və Azərbaycanın qərar qəbul etmə proseslərinə təsir edən amilləri müəyyənləşdirir. Azərbaycanın ümumi xarici siyasət kontekstini tədqiq etməklə bu araşdırma onun İranla münasibətlərinin dinamikasını anlamaq üçün əsas yaradır. Sonrakı fəsillərdə klassik realizm prizmasından Azərbaycan-İran münasibətlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Azərbaycanın İkinci Qarabağ Müharibəsindəki qələbəsinin İranın mühüm regional aktor olması ilə onun rəqiblərinə qarşı xarici siyasətinə təsirini araşdırılır. Azərbaycan-İran münasibətlərinin tarixi fonu əvvəlki münaqişələr və əməkdaşlıq nümunələri nəzərə alınmaqla araşdırılır. Fəsillər Azərbaycanın İranın opponentləri ilə münasibətlərinin İranın müharibə zamanı mövqeyinə təsiri, İranın balanslaşdırma siyasəti və onun müharibədən sonrakı mövqeyində cəmlənmiş praqmatizmi araşdırır. Bundan əlavə, müharibədən sonra Azərbaycan-İran münasibətlərində baş verən dəyişiklikləri və inkişafları təhlil edilir, əməkdaşlıq və fikir ayrılığının əsas sahələrini müəyyənləşdirilir və iki ölkə arasında dinamikanı formalaşdıran amilləri araşdırılır. Həmçinin Azərbaycanın dostları və müttəfiqləri ilə münasibətlərinin onun İrana qarşı xarici siyasətinə necə təsir etdiyi və müharibə zamanı İranın mövqeyinin Azərbaycanın müharibədən sonrakı münasibətinə necə təsir etdiyi nəzərdən keçirilir. Bu dissertasiya siyasi realizmin nəzəri çərçivəsini tətbiq etməklə Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra, xüsusən də İrana münasibətdə xarici siyasət seçimlərinin başa düşülməsinə töhfə verir. Güc dinamikasını, milli maraqları, regional güc balansı mülahizələrini və təhlükəsizlik problemlərini təhlil edərək, bu tədqiqat Azərbaycanın müharibədən sonrakı xarici siyasətinin mürəkkəbliyi və İranla münasibətləri haqqında dəyərli fikirlər təqdim edir.