Milletini ve Devletini Arayan Bir Etnik Grup: Azerbaycan Örneği (1850-1920)

Abstract

Modernite’nin ilk sonucu geleneksel hiyerarşik yapıya karşı özgür bireyin doğurması olmuştur. Milliyetçilik ise bireyi eşitlik (vatandaşlık) vaadiyle ulusal toplulukların parçası haline getirmiştir. Dolayısıyla milliyetçiliğin modern siyasi yapıya özgü bir kültür olduğu söylenebilir. Ancak ulus-oluşumu (nation-formation) ve ulus-inşa (nation-building) bütün toplumlarda aynı yöntemle tecrübe edilmemiştir. Hroch ulus-inşa süreçleri için üç model -büyük millet, küçük millet ve ara vaka- önermiştir. Bu doğrultuda milliyetçilik çağında devletçilik geleneği kesilmiş ve sömürge altında olan baskın olmayan etnik grupların uluslaşma süreçleri küçük millet modeli çerçevesinde ele alınabilir. Bu çalışmada Çarlık Azerbaycanı’nda uluslaşma süreci küçük millet modeli çerçevesinde ele alınmıştır. Küçük millet modelinin kullanılmasındaki temel amaç ulusinşanın millet ve devlet yaratma süreci olduğuna dikkat çekmek olmuştur. Bu bağlamda milli hareketin A evresi’ndeki aydınlanmanın kolonyal modernleştirme çerçevesinde şekillendiği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle milli tutumdan (egemen millete karşı politik talep) ziyade geleneksel toplumsallığın, dinin eleştirisinin hakim olduğu görülmüştür. B evresi’nde ise 1905 Devrimi ve Ermeni-Müslüman çatışması ise milli canlanışı doğurmuştur. Bununla beraber ulusdevlet anlayışı (sınırların belirlenmesi) doğamamıştır. C evresi ise bizatihi Türkçülük ideoloji çerçevesinde Azerbaycan Davasının (ulus-devlet) doğmasını temin etmiştir. Dolayısıyla modern Azerbaycan’ın ulus-inşa süreci milletini ve devletini arayan baskın olmayan bir etnik grubun hikayesi şeklinde gelişmiştir.