Türk mitolojisinde bazi mitolojik varliklarin dönüşümü

Abstract

Dönüşüm konusu her zaman araştırmacıların dikkatini çeken bir konudur. Nitekim, Stith Thompson da kendi araştırmasında dönüşüm konusuna büyük yer vermiştir. Daha sonra Metin Ergun da genel Türk dünyasındaki efsanelerin dönüşüm motiflerini işlemiştir. Konu üzerinde Kazakistan, Azerbaycan vb. Türk Cumhuriyetlerinde araştırmalar yapılmış, dönüşüm konusuna değinilmiştir. Belirtmeliyiz ki konu ile ilgili araştırmalara ihtiyaç vardır, bu yüzden de dönüşüm motiflerinin Türk mitolojisindeki önemini araştırma gereği duyulmaktadır. Genel Türk masallarına, destanlarına ve rivayetlerine kısaca göz atıldığında insanın hayvana yahut hayvanın insana dönüşme motifi görülmektedir. Çalışmanın amacı mitolojik varlıkların dönüşümünün sadece mitlerde değil, pek çok halkbilim türevlerinde mevcut olduğunu göstermektir. Çalışmada evvela dönüşüm hakkında bilgi verilmiştir. Hakkında yapılan araştırmalara kısaca değinilmiştir. Daha sonra dönüşümün sebepleri, dönüşüm motifleri ve motiflerin Türk mitolojisindeki önemi araştırılmıştır. Türk mitolojik düşüncesinin ilk etaplarında insan kendini hayvandan ayırt etmezdi. Kolayca ceylana, keçiye vb. dönüşebiliniyordu. Sadece hayvan değil, yine mitolojimizde kutsallığına inanılan kuşlara ve nesnelere, yani taşa ve sema cisimlerine de dönüşülürdü. Bu dönüşümler mitolojide ruhun ve doğanın uyumu olarak kabul edilmiştir. Biraz daha genelleştirirsek, dönüşüm beraberlik hukukuna inançtan başka bir şey değildir. Bu mitolojik düşüncenin iki farklı etaptan geçtiğini söylemek mümkündür. Birinci etap, ruh ile doğanın tamamen beraber olduğuna inanılan etaptır. İkinci etapta insanın artık yavaş yavaş doğanın derinliklerinden uzaklaştığını görmek mümkündür. Bu çalışmada alan araştırması, tarama yöntemi ve karşılaştırmalı metot kullanılarak dönüşüm, dönüşüm sebepleri, dönüşüm motifleri analiz edilmiştir. Çeşitli kaynaklar taranmış ve metin üzerinde tarama ve analiz yapılarak doğru sonuca ulaşılmıştır.