Tengricilikte Bizden Yeyler: Şulum, Çer ve Çor

Abstract

İyeler her zaman araştırmacıların dikkat merkezindeki bir konudur. Gizemi ise hala tam olarak çözülememişdir. İyi huylu ve kötü huylu olmaları, insanlara faydalı iyenin bir anda zaravericiye dönüşmeleri vs bir çok konu daha araştırmacılar tarafından açıklığa kavuşturulmamışdır. İye pek çok kez “ak iye”, “kara iye” şeklinde yazılmış, çizilmiştir. Bu tür ikiye ayırma, bizce, iye kavramını anlamayı bir kez daha zorlaştırabilir. Bu yüzden iye ne zaman bizden yey’e (“ak iye” “kara iye”ye) dönüşebilir, bunu doğru algılamak gerekir. Dikkatlice incelendiğinde Şulum, Çer ve Çor iyelerinin de bu kabilden iyelere ait olduğu görülmektedir. Çer hayvanlara, Çor bitkilere musallat iyelerdir. Şulum özellikle pasaklı insanlara musallat olur. Bu iyelerin iyi yanlarından bakacaka olurksak, Çor iyesi bağ iyesi olarak bilinir ve bahçenin bereketini arttırır. Çer iyesi hayvanların sağlıklı ve uzunömürlü olmasını sağlar. Şulum iyesi temizliği temin eder. Anlaşıldığı üzere, her üç iye iyi huylu olmasına rağmen, insanların hafızalarında yarardan çok verdikleri zarar ile kalmışdır. Bunun sebebi insanoğlunun aldığı zarardan psikolojik etkilenmesi ve iyelerin hangi seviyede zararlı olabileceği ihtimalini unutmamasıdır. Zamanla bu iyelerin sadece kötü yönleri hatırlanmış ve bizden yey (“kara iye”) olarak literatüre geçmiştir. Makalemizde bu kavram kargaşasına açıklık getirmek, iyelerin özelliği, Türk halkları folklorundaki işlenme durumları ve Çer, Çor, Şulum hakkında kısa bilgi vermeye çalıştık. Çalışmanın amacı Şulum, Çer, Çor iyelerini araştırmak, iyelerin ve “bizden yeyler”in Tengricilikteki yerini belirlemektir. Bunun yanı sıra, her üç iyenin isminin anlamını belirlemektir. Makalede alan araştırması, tarama yöntemi ve karşılaştırmalı metot kullanılarak iyeler hakkında yeniden genel bilgi verilmişdir.