Güney Kafkasya şehbenderlik raporlarinda ermeni meselesi

Abstract

Osmanlı Arşivleri, Kafkasya bölgesi dâhil olmakla, dünyanın pek çok coğrafyasının hafızası durumundadır. Hem Güney Kafkasya hem de Osmanlı tarihi açısından en az araştırılmış konulardan biri de kuşkusuz Devlet-i Aliye’nin Rus işgali sonrası açmış olduğu diplomatik temsilcilikler yoluyla özellikle XIX. asrın ikinci yarısından sonra bölgede yaşanan gelişmelerle ilgili şehbenderliklerin hazırladıkları raporlar, değerlendirmeler, çeşitli konularla ilgili İstanbul’a gönderdikleri bilgilerdir. Bu raporların önemli bir kısmını Ermeni meselesi, ayrılıkçı Ermeni komite ve cemiyetlerinin Çarlık rejimi tarafından da desteklenen faaliyetleri teşkil etmektedir. Osmanlı Devleti Kafkasya’daki ilk Başşehbenderliği’ni 1851 yılında Kafkasya Genel Valiliği’nin de merkezi konumunda olan Tiflis’te açmış, daha sonra petrol ve sanayi merkezi Bakü, liman şehri Batum, 1877-78 Rus-Osmanlı savaşıyla birlikte işgal edilen Kars, Revan ve Poti’de de yeni şehbenderlikler açılmıştır. Makalede bu şehbenderlik raporları esasında Ermeni meselesinin muhtelif boyutları aydınlatılmaya çalışılmıştır.