Cümhuriyyət dönəmi yazarlarımızdan Hüseyn Cavid yaradıcılığı Və “Sərvəti-Fünun”

Abstract

Azərbaycan romantizmi və Türkiyə ədəbiyyatı arasındakı bədii-estetik əlaqələr, mövzu-ideya bənzərlikləri barəsində müəyyən tədqiqatlar aparılsa da, Azərbaycan romantiklərinin yaradıcılığında yeni Osmanlı ədəbiyyatının təsirləri az araşdırılmış sahələrdəndir. Halbuki bizim milli romantizmində vətəndaşlıq ideallarının, humanizm ideyasının güclənməsində yeni Osmanlı ədəbiyyatının rolu açıq-aşkardır. Romantizm cərəyanının ən tanınmış və sevilən nümayəndəsi Hüseyn Cavidin hələ İstambulda təhsil aldığı illərdə yeni Osmanlı ədəbiyyatı nümayəndələrinin əsərləri ilə yaxından tanışlığı onun yaradıcılığına müəyyən bir yön vermişdir. Xüsusən “Sərvəti-fünun”çuların təsiri ilə onun poeziyasında mənzum hekayə şəkli, sosial mövzular və məzmun qabarmağa başlayır. H. Cavidin “Öksüz Ənvər” əsəri də göstərdiyimiz təsir altında yazılmış şeirdir. “Sərvəti-fünün”çulardan İsmayıl Səfanın da “Öksüz Əhməd” adlı bir əsəri vardır. Hər iki şeir ad etibarilə bənzərdir, hər ikisi mənzum hekayə tərzində yazılmışdır, hər ikisində dul bir qadının və yetim uşağın taleyindən söhbət açılır. Hər iki şeirdə ananın ölümü və uşağın yetim, köməksiz qalması, ətrafdakıların onlara münasibəti əsərlərin fakt, hadisə materialını və kompoziyasının qurulmasını təşkil edir. Lakin demək olmaz ki, Cavidin şeiri tamamilə Səfanın şeirinin kopyasıdır. Əsərdə müəyyən fərqlər də nəzərə çarpır. Bildiridə tarixi müqayisəli metoddan istifadə edilərək H. Cavidin “Öksüz Ənvər” şeiri ilə İsmayıl Səfanın “Öksüz Əhməd” şeiri arasında təhlillər aparılmaqda və “Sərvəti-fünun”çuların Azərbaycan romantizminə təsir dairəsi və yolları araşdırılmaqdadır.